Het Cultureel Maçonniek Centrum huisvest de verzamelingen van de Orde van Vrijmetselaren: een bibliotheek, een archief en een museum. Het CMC behoort tot de voornaamste maçonnieke documentatiecentra ter wereld, met een museum dat de bezoeker een kijkje geeft in de bijzondere materiële cultuur van de vrijmetselaren.
Tekst: Marijke de Vries – Foto’s: Paul Mellaart.
Een enthousiast team van medewerkers stelt deze verzamelingen graag voor raadpleging beschikbaar, niet alleen aan leden van de Orde maar vooral ook aan een groter publiek van geïnteresseerden. Het ideaal van het CMC is dat iedere belangstellende kennis kan maken met het gedachtegoed en materiële erfgoed van de vrijmetselarij. In de studiezaal kan iedereen kennis vergaren en onderzoek doen naar dit onderwerp, van broeder tot scholier, van student tot promovendus of een toevallige geïnteresseerde passant. In de ledencartotheek, boeken en archieven kunnen zij een schat aan informatie over vrijmetselarij vinden.
Bibliotheek
Vooral de Ordebibliotheek is een rijke bron van kennis over Vrijmetselarij. Deze is ontstaan uit de beroemde ‘Bibliotheca Klossiana’, de zogenaamde maçonnieke boekerij van de Duitse vrijmetselaar en bibliograaf Georg Kloss (1787-1854). Na diens overlijden koopt Grootmeester Prins Frederik deze omvangrijke collectie van 7.000 boeken en 2.000 manuscripten aan en schenkt deze in 1866 aan de Orde, ter gelegenheid van zijn 50-jarig jubileum als Grootmeester. Daarmee is het beginpunt van de verzamelingen gemarkeerd. Vele bezoekers uit binnen- en buitenland raadplegen nog steeds veelvuldig de Klossbibliotheek, die bestaat uit onder andere oude almanakken en jaarboeken, liedboeken, constitutieboeken, boeken over alchemie, godsdiensten, antieke mysteriën, ridderorden, Rozekruisers en zelfs anti-maçonnieke werken. In de manuscriptencollectie vinden onderzoekers logeverslagen en de geschiedschrijving van bijzondere stelsels en ritualen. Vele zijn verlucht met interessante afbeeldingen.
In de bibliotheek zijn verder curieuze deelbestanden over magie, astrologie, kabbala, theosofie, tarot te vinden. Tot slot omvat deze veelzijdige boekerij meer dan duizend tijdschriften, encyclopedieën, bibliografieën en een verzameling krantenknipsels met de allereerste berichten over vrijmetselarij in Nederlandse ‘couranten’.
Archief
Het tweede collectieonderdeel dat het CMC beheert, is het historisch archief van de Orde van Vrijmetselaren, de archieven van loges en de zogenaamde ‘Indische archieven’. Hier kan de bezoeker ook naspeuringen doen in een groot aantal dossiers over bijzondere personen en gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Vrijmetselarij of in de historische ledencartotheek nagaan of een voorouder ooit vrijmetselaar is geweest.
Museum
Het derde onderdeel is de museale collectie. In het museum organiseert het CMC regelmatig exposities met werk van hedendaagse kunstenaars, maar ook thematische tentoonstellingen waarin het maçonnieke erfgoed en ideeëngoed inzichtelijk en aanschouwelijk worden gemaakt. Om de bezoeker kennis te laten maken met de gebruiken van de vrijmetselarij is een groot aantal rituele objecten tegentoongesteld. Dit zijn bijzondere attributen die de broeders tijdens hun logebijeenkomsten dragen en gebruiken. Een volgende categorie in het museum vormen de gebruiks- en siervoorwerpen die zijn voorzien van maçonnieke symbolische voorstellingen. Denk daarbij aan een horloge, een pijp of een scheerkom. Een rituele functie hebben deze alledaagse gebruiksvoorwerpen niet. Datzelfde geldt voor de omvangrijke collectie portretten van bekende en minder bekende vrijmetselaren en schilderijen en prenten met voorstellingen van maçonnieke bijeenkomsten. Ditis feitelijk ‘afgeleid’ materiaal, dat niet in de ritus wordt gebruikt, maar wel visuele informatie geeft over de rituele praktijk van vrijmetselaren. In dat verband is ook zeer bezienswaardig de deelcollectie spotprenten en symbolische voorstellingen.
3-in-1
De dagelijkse praktijk bij het CMC wijst uit dat de drie collectieonderdelen archief, bibliotheek en museum, functioneren als één ondeelbaar geheel. Een onderzoeker die in het ene collectieonderdeel naspeuringen doet, wordt al snel geleid naar verkenningen in een ander verzamelsegment en uiteindelijk naar toetsing in een derde studiedomein. Het belang van een museaal object wordt niet alleen bepaald door de zuiver materiële waarde, maar vooral ook door de documentatie, het grote verhaal, de bredere context. Andersom geldt dat de gegevens uit gedrukte en geschreven bronnen weer aanschouwelijk en ‘voorstelbaar’ worden gemaakt door een specifiek artefact: een prent of een attribuut. Zo ontlenen dus de afzonderlijke onderdelen van de verzamelingen hun waarde aan hun onderlinge samenhang.
Digitalisering verzamelingen
Omdat het erfgoed van de Orde van Vrijmetselaren zo veelzijdig en bijzonder is, willen Orde en CMC dit ook op afstand met een groot publiek delen en wel door de verzamelingen te digitaliseren en online toegankelijk te maken. Op dit moment kunnen belangstellenden thuis op hun pc bijna 15.000 afbeeldingen bekijken van maçonnieke bijeenkomsten, portretten, symbolische voorstellingen en spotprenten, maar ook van rituele voorwerpen en curiosa. Ga daarvoor naar de Digitale Catalogus op de website van het CMC. (www.vrijmetselarij.nl/cmc). Een volgende belangrijke stap in de openbaarmaking van de Ordeverzamelingen zal in de loop van 2013 worden gezet met de eerste ronde van een digitaliseringproject voor de bibliotheekcollectie. Op de Facebook-pagina van het Cultureel Maçonniek Centrum worden bezoekers op de hoogte gehouden over deze en andere projecten en evenementen.
Iedereen is van harte welkom het CMC te bezoeken, bij voorkeur na afspraak. Het CMC is telefonisch bereikbaar op werkdagen van 9.30 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 15.30 uur; buiten kantooruren kunt u via de automatische telefoonbeantwoorder uw bericht inspreken.
Jan Evertstraat 9
Postbus 11525
2502 AM Den Haag
Telefoon: 070-3461676
E-mail: cmc.info@vrijmetselarij.nl