‘GEBAREN, OOGOPSLAG, WOORDEN EN SAMENWERKING…’
‘Rituelen zijn belangrijk in het leven… Voor zowel vrijmetselaren als voor ieder van zijn medeburgers’, schrijft grootmeester Willem Meijer in zijn voorwoord op pagina 3 van deze uitgave. Hoe denken vrijmetselaren daarover? Hoe belangrijk vinden zij zelf rituelen? In dit vierluik laten vier vrijmetselaren hun gedachten de vrije loop. Als eerste Jaap Zwart, lid van de loge De Noorderkroon in Alkmaar en in het dagelijkse leven IT professional van beroep.
Onder redactie van Ed Worm – Foto’s: Paul Mellaart.
Het dagelijkse leven vol zit met symbolen en ritualen in vele vormen en maten. Het is moeilijker het schrijven erover te beperken, dan om te achterhalen waar die symbolen en ritualen te vinden zijn in het dagelijks leven van een vrijmetselaar. Uiteindelijk blijken ze in dat dagelijks leven misschien wel rijkelijker aanwezig dan binnen de loge zelf.
Onder een ritueel kunnen we verstaan een actie of meerdere acties die worden gedaan om de symbolische waarde daarachter. Deze aaneenschakelingen van acties kunnen gevonden worden op vele plekken, zoals de kerk, de gemeenschap, de school, een sportvereniging, een bedrijf en ga zo maar door. Deze aaneenschakeling van acties die een symbolische waarde vertegenwoordigen, worden vrijwel overal gevonden waar mensen zich in enige vorm met elkaar verbinden en een groep vormen.
Zo is mijn dagelijks leven ook gevuld met contacten met groepen mensen in verschillende vormen en samenstellingen. Zou dan ook dit dagelijkse leven dus gevuld zijn met verschillende soorten aaneenschakelingen van acties die een symbolische waarde vertegenwoordigen en zo een ritueel vormen? Het antwoord is bevestigend. Veelal zijn niet alleen deze acties tezamen een ritueel, maar worden er bij deze acties ook rituelen gebruikt om de samenbindende waarde te versterken. In mijn geval zijn het commerciële bedrijven. Wanneer bijvoorbeeld een opdracht wordt binnengehaald, dan volgen er een aantal handelingen tussen de opdrachtgever en de opdrachtnemer en deze acties staan symbool voor het bekrachtigen van de samenwerking. Dit heeft een vast patroon en is zo een vast ritueel te noemen. Wanneer daarvan wordt afgeweken, dan is het in veel gevallen vrijwel zeker dat de deal niet doorgaat en een onderbreking of verkeerde volgorde van deze acties, dit ritueel, staat symbool voor onprofessioneel gedrag. Een juiste volgorde van die activiteiten staat daarentegen weer symbool voor professioneel gedrag en een goed uitgevoerd ritueel.
Net zoals binnen een loge de rituelen een vaste volgorde hebben en terugkerende woorden, gebaren, oogopslag en samenwerking kennen, zo geldt dat ook voor veel samenwerkingsverbanden binnen organisaties. De gebaren, de oogopslag, de woorden en de samenwerking moeten in een bepaalde volgorde gedaan worden en dit heeft een internationale geldigheid. De rituelen van de vrijmetselaren zijn ook internationaal geldig, in grote lijnen althans. Verschillende culturen hebben eigen toevoegingen of weglatingen, maar de essentie van de bedrijfsritualen blijven hetzelfde en dit verzekert de symbolische waarde van deze samengestelde activiteiten van samenwerking binnen deze organisaties.
Binnen de sport zijn er ook rituelen.
Voordat bijvoorbeeld een voetbalwedstrijd begint worden de schoenen, scheenbeschermers en kousen op een bepaalde manier gerangschikt. In de kleedkamer heerst een rangorde en er is een steeds terugkerende volgorde van handelingen. Afwijken van dit ritueel zorgt voor een aantasting van de balans en het geloof van het winnen verdwijnt. De vaste bewegingen, woorden en activiteiten geven houvast, vertrouwen en kracht. Het team volgt deze vaste ‘dienst’ voor elke wedstrijd en ongeacht de uitkomst zal dit een volgende keer weer worden herhaald. ‘Mijn leven zit boordevol nog vele andere vaste activiteiten in een bepaalde volgorde die tezamen een ritueel vormen’
Zoals binnen bedrijven of in de sport vaste ritualen gebruikelijk zijn als symbool voor bepaalde samenwerkingsverbanden, zo geldt dat bijvoorbeeld ook voor de Oud Katholieke kerk en willekeurig welke kerk eigenlijk. De Oud Katholieke kerk noem ik hier, omdat dat mijn geloofsgemeenschap is. Zo goed als elke kerkdienst zit werkelijk vol met rituelen en symbolen. Elke stap vanaf binnenkomst in de kerk heeft een eigen reden en bepaling. De pastoor volgt terugkerende en vaste rituelen die tezamen een bepaalde symboliek vormen en voor de gemeenschap richting geven en vertrouwen scheppen.
De kerk lijkt in veel gevallen op wat er gebeurt in een loge.
Attributen en symbolen die het ritueel van de kerkdienst ondersteunen zijn ook binnen een loge aanwezig. De pastoor is de ‘meester’ in de kerk die het licht en de wijsheid van het leven probeert over te brengen op de gemeenschap. Dit wordt in de kerk gedaan door middel van vaste formuleringen, bewegingen, wachtwoorden en door een vaste volgorde van activiteiten. Zoals ik aan het begin van deze bijdrage al heb gezegd, is het moeilijk kort te zijn als wordt gesproken over rituelen in het dagelijkse leven. Want mijn leven zit werkelijk boordevol nog vele andere activiteiten in een bepaalde volgorde die tezamen een ritueel vormen. Ik eindig met de bewering dat het leven zonder ritualen niet kan bestaan en dat de opbouw van dit leven onlosmakelijk verbonden is met een ingewikkeld web van rituelen die alle tezamen de symboliek van het bestaan vormen.
Jaap Zwart,
Loge ‘De Noorderkroon’, Alkmaar.
Bron: het blad Vrijmetselarij, jaargang 66, nr. 7, september 2012 (pub).