Bron: het blad Vrijmetselarij, jaargang 67, nr. 8, september 2013 (pub).
Cultuurfilosoof Bram Moerland over ‘Ken U Zelve’:
‘NEEM DE WAARHEID VAN VANDAAG NIET MEE ALS DE GEVANGENIS VAN MORGEN’
“Je eigen leven kan een kunstwerk worden. Maar dan moet je wel het lef hebben om van de gebaande paden af te wijken. Elk mens heeft een innerlijke gids die je de weg wijst naar je menselijke bestemming. Wie de moed heeft in het leven een eigen-wijze weg te gaan, stoot misschien op een aantal barrières. Maar het antwoord op de vraag naar de kwaliteit van leven is in je Zelf aanwezig.”
Tekst: Rinus van Warven – Foto’s: Paul Mellaart.
Cultuurlosoof Bram Moerland is gnosticus, waarover hij tal van boeken schreef waaronder ‘Schatgraven in Nag Hammadi’, ‘Een inleiding in de gnostiek’ en ‘Katharen en de val van Montségur’.
Gebaande wegen
‘Gnosis’ is het Griekse woord voor ‘kennis’, en betekent hier ‘kennis van je ware zelf’. Omdat iemand als mens met zijn/haar ware zelf deel is van de ware werkelijkheid, is kennis van de ware zelf tegelijkertijd ook kennis van de ware werkelijkheid. Gnosis als zelfkennis is kennis van ‘het Al’. Wie zichzelf kent, kent het Al. Het is het ‘Ken U Zelve’ boven de ingang van de werkplaats in de vrijmetselaarsloge.
‘Je komt steeds meer bij dat gevoel: ‘Dit heb ik, dit unieke mens, met mijn leven te doen’
“Ok, het is één van de mogelijkheden: je kunt een gebaande weg inslaan”, aldus Moerland. “Er zijn vele gebaande wegen. Juist in deze tijd is er een ruimer aanbod dan er ooit geweest is aan gebaande paden: atheïstisch, humanistisch, Filosofisch en religieus. Maar er is ook een andere mogelijkheid. En die is niet de makkelijkste. Dat is het gaan van je eigen weg. Je kunt uitvinden wat jij als unieke mens met jouw eigen mogelijkheden – op deze plek geboren, in dit land, in deze cultuur te bieden hebt.”
Zinvol
“Het is in de eerste plaats een keuze voor het niet gaan van een gebaande weg. Op het moment dat je de vraag helder en bewust stelt: ‘Wat moet ik met mijn leven doen?’, vervolgens alle aanbiedingen naast je neer legt en alleen nog je eigen verlangen naar een zinvol bestaan overeind houdt, dan wordt dat verlangen een wegwijzer. Je kunt alle gebeurtenissen in het leven toetsen aan dit verlangen. Als mens ben je uniek. In de realisering van die bijzonderheid zit je levensopdracht. Zelfrealisatie is een gevolg van je bereidheid de weg van dit innerlijke verlangen te volgen. Je komt steeds meer bij dat gevoel van ‘Dit heb ik, dit unieke mens, met mijn leven te
doen’.”
Stekje
“Mijn vrouw en ik zijn ooit een keer op weg gegaan naar Istrië”, zo vertelt hij. “Daarom spreek ik over de Istriëmetafoor. Istrië ligt ver weg, ergens in Kroatië. We zijn op weg gegaan naar Istrië, maar we zijn nooit aangekomen omdat het onderweg zo leuk was. Waar het om gaat is, dat je op weg gaat. En dat je de bereidheid hebt om de zekerheden die je nu hebt te relativeren, los te laten en maar op weg te gaan naar het volgende avontuur. Op weg naar Istrië en onderweg, ontdek je dan dat daar iets is wat ontzettend leuk is en daar kun je dan heel lang bij verblijven. En ten slotte weer terugkeren naar huis zoals met onze vakantie toen. We zijn nooit in Istrië aangekomen, maar we hebben het reuze naar onze zin gehad. Waar het om gaat is, dat je op weg gaat. Dat je niet op je stekje blijft zitten. Dat je niet in de waarheid van vandaag jezelf beknelt en de waarheid van vandaag meeneemt als de gevangenis van morgen. Ga op weg en zie maar waar je dan terechtkomt. Ga op weg. Kom in beweging. Zoek en vind onderweg. En als je hebt gevonden, laat weer los.”
Stampvol
Moerland heeft in zijn jeugd bewust afscheid genomen van het kerkelijke christendom. “Ik ben geboren op een dorpje in Zeeland. Daar ging ik met mijn moeder en broers en zussen mee naar de kerk. Dat hoorde zo. Ik was een jaar of zeven. De kerk zat stampvol. Er stond een man op de preekstoel die luidkeels riep dat we zondig waren en dat de kans dat hun zonden vergeven zouden worden buitengewoon klein was. Er zouden maar heel weinig mensen uitverkoren zijn. Ik vroeg mij af wat die mensen toch gedaan hebben, want daar hadden ze het nooit over. Ze hadden iets vreselijks gedaan. De straf zou ongeloofl ijk naar zijn, maar ik kwam er niet achter wat ze gedaan hadden. En daar ben ik nog steeds niet achter.”
Buitendijks
“Ik had het gevoel dat ik op de verkeerde plaats op aarde was terechtgekomen. Er was een soort van vergissing in het spel. Als ik daarop terugkijk, dan zeg ik nu dat ik twee levensgevoelens ervoer… Het ene noem ik het binnendijksgevoel, een gevoel van beklemming, van zonden, van zwaarte, van somberheid, van rouw. De mensen liepen allemaal in het zwart, gebogen onder de zonden. En ik had het buitendijkse gevoel en daar was goedheid, daar was vrede, daar was natuur, daar was eenheid met de natuur, een vanzelfsprekend soort goedheid en veiligheid. Door mijn kennismaking met de ‘gnosis’ landde Jezus in mijn gevoelswereld als een medemens, als een bijzonder mens met een totaal verrassende visie op het leven. En het was een mens die je kon herkennen, waar je je mee verbonden mee kon voelen. Jezus is buitendijks gegaan. Ik heb hem op de
schorren ontmoet.”
Ervaarbaar
Jezus was volgens Bram Moerland niet iemand van de ene waarheid… “Juist niet! Jezus was een bijzonder mens. Jezus doet één van zijn mooiste uitspraken in het Thomas-evangelie. Jezus zegt: ‘Als je mijn woorden uit mijn mond drinkt, zul je worden als ik.’ Dan voegt hij daar zelfs nog aan toe: ‘En ik als jij.’ Dus in dat Thomas-evangelie gaat het er juist om dat je wordt als Jezus. Dat betekent dat Jezus niet de enige is die een zoon des mensen is of de zoon van God. Hij heeft iets meegemaakt, iets ervaren, wat niet exclusief van hem is, maar wat voor elk mens ervaarbaar is. Hij is een mens als ik. Dat zegt Jezus in het Thomas-evangelie ook: ‘Ik ben een mens als jij.’ In wezen stelt hij zichzelf op gelijk niveau. Dat was voor een jongen die opgegroeid is met de gedachte dat Jezus de enige zoon van God was, een totaal andere zienswijze die me verbaasde.”
Vertrouwen op jezelf
“Niemand kan jou vertellen wat jouw weg is”, vervolgt de cultuurfilosoof. “Jouw hart is jouw hart. Jouw talenten zijn jouw talenten. Ieder mens heeft zijn eigen weg te gaan. En ieder mens moet voor zichzelf uitmaken of de weg die hij of zij op dit moment gaat, één weg met een hart is. Waar het op aankomt is, dat je je die vraag stelt. Je moet die vraag serieus nemen en het antwoord daarop aan niemand anders over laten. Jij bent de enige die het antwoord weet en pas wanneer de vraag zo ‘Wie zich met het Ware Zelf in zichzelf verbindt, ontdekt dat er liefde is’ stelt dat je niet meer afhankelijk bent van wat anderen zullen vinden, wat anderen daarover als oordeel zullen hebben, niet meer begeert naar erkenning van anderen, maar volledig op jezelf durft te vertrouwen, dàn zal het antwoord van je zelf zijn. En je grootste ontdekking zal zijn, dat je zelf een antwoord hebt.”
Lama
“Ik was ooit aanwezig bij een lezing van een Tibetaanse lama. Eén van de toehoorders vroeg hem hoe wij mensen op het spirituele pad konden komen. Het antwoord luidde: ‘Dan moet je jezelf uitroepen tot allerhoogste autoriteit in je eigen leven.’ Dat kennen we in het westen niet. In het christendom wordt gewerkt met gezagsdragers, met waarheden die van buitenaf tot je komen. Hier is iemand die zegt dat jijzelf de hoogste autoriteit bent, niet voor je buurman of buurvrouw, maar voor je eigen leven. Dat lijkt makkelijk, maar als je dat innerlijke besluit neemt, zal je hele sociale omgeving dat merken. Deze omgeving zal onmiddellijk beginnen met allerlei subtiele sancties. ‘Wie denk je wel dat je bent? En ik dan? Jij, dat kun je niet maken. Dat is toch niet voor jou weggelegd. Wie ben jij dan wel dat jij dat zomaar wilt?’.”
Gebaande pad
“Er komen honderden tegenwerpingen tegen het idee baas in eigen leven te worden. Dat is de eerste barrière op het spirituele pad. Stoot je op je angst voor eenzaamheid. Het kan lijken of je al je vrienden kwijtraakt. Je komt in een lege woestijn terecht, waar je helemaal aan jezelf overgelaten bent. Dàt is het moment waarop heel veel mensen terugkeren op de begaande wegen. Ze laten zich manipuleren en voegen zich weer op het
gebaande pad. En iedereen is weer tevreden. Daarom zegt de westerse gnostieke traditie: Wie zich met het Ware Zelf in zichzelf verbindt, ontdekt dat er liefde is, niet als morele norm: Gij zult en moet. Wie is wie hij/zij is, vindt als grond van zijn/haar bestaan de mogelijkheid tot waarachtig mededogen met ‘Het antwoord op de vraag naar de kwaliteit van leven is in je Zelf aanwezig’ zijn medemens. Je vindt in het volgen van je eigen weg een creatieve ruimte waarin je zelf vorm kan geven aan je bestaan. Het leven dat je leeft in relatie met God en je medemens wordt dan een kunstwerk, een creatie, een schepping.”
Zijn er volgens Bram Moerland nog bewegingen in Europa die gnostisch te noemen zijn?
De cultuurfilosoof tot slot: “Er is één beweging in Europa in de westerse cultuur die je gnostisch zou kunnen noemen. Dat is de vrijmetselarij! Met rituelen en alles n nog wat wat daar omheen hoort, is de vrijmetselarij heel gnostisch van sfeer. Het zien van je persoonlijke eigenheid als je eigen bestemming. Op U komt het aan.”