Vrijmetselaren defi niëren de vrijmetselarij ook wel eens als een organisatie die gebruik maakt van rituelen en symbolen. Het gebruik van rituelen en symbolen is inderdaad typerend voor de vrijmetselarij. Wat houden deze begrippen in?
Tekst: Frans Micklinghoff – Foto’s: Paul Mellaart.
Bron: het blad Vrijmetselarij, jaargang 65, nr. 10, december 2011 (pub).
Een ritueel is te omschrijven als een opeenvolging van bepaalde handelingen. Met het begrip ‘symbool’ ligt dat iets moeilijker. Een symbool is iets zichtbaars dat iets onzichtbaars moet voorstellen. Zo kan een vlag symbool staan voor een land. Maar een vlag kan ook een symbool zijn van de vreugde die een persoon wil uitdrukken, of voor het verdriet door de vlag halfstok te hangen. De vrijmetselarij geeft een eigen betekenis aan bepaalde symbolen en rituelen.
Ken U Zelve
De essentie van de vrijmetselarij ligt in haar ritus. Alle loges kennen regelmatig rituele bijeenkomsten die dienen om een nieuw lid aan te nemen. De nieuweling wordt in dit ritueel aangenomen als leerling. Na verloop van tijd wordt in een bijeenkomst deze leerling gezel en ten slotte in weer een andere bijeenkomst, meester. De vrijmetselarij bedient zich hierbij van de tradities van de middeleeuwse bouwcorporaties. Ook die kenden graden van bekwaamheid en omgaven de toetreding tot hun bouwhut of bouwloods met een zekere ceremonie. Deze drie rituelen – de aanneming als leerling, bevordering tot gezel en verheffing tot meester – zijn als het ware kleine toneelstukken, waarin de kandidaat de hoofdrolspeler is. De vrijmetselarij spreekt het diepste wezen van de mens aan. Haar ritualen en symbolen vormen een uniek stelsel van bewustwording. Zo beschouwd, is de vrijmetselarij ook een leerschool. De belangrijkste stelling van deze maçonnieke leerschool is ‘Ken U Zelve’, of beter nog ‘Leer U Zelve Kennen’. De gehanteerde ritus leert de mens iets uit zijn onderbewustzijn te voorschijn te roepen dat reeds aanwezig, maar nog ongekend is. Die bewustmaking heeft als doel een ‘vollediger’ of ‘beter’ mens te worden, die zich in de samenleving kan manifesteren volgens positieve zedelijke normen. Over een aantal zaken zijn vrijmetselaren het zeker eens, zoals:
- dat alle mensen gelijkwaardig (maar niet gelijk) zijn en deel uitmaken van de algemene broederschap der mensen,
- dat ieder mens het recht heeft zelfstandig te zoeken naar waarheid,
- dat ieder mens verantwoordelijk is voor zijn eigen doen en laten,
- dat ieder mens met toewijding dient te werken aan het welzijn van de gemeenschap.
Hulpmiddelen
De vrijmetselarij kenmerkt zich door haar bijzondere methode van werken, waarbij gebruik wordt gemaakt van symbolen en rituelen, die op zinnebeeldige wijze de levensloop van de mens uitbeelden. Aan de leden worden haar kennis en wijsheid als levensschool overgedragen door middel van een aantal rituele drama’s, die naar oude vormen en gebruiken met de traditionele gereedschappen van de steenhouwers als allegorie worden uitgevoerd. Deze symbolen zijn hulpmiddelen bij het overbrengen van gedachten of gevoelens die vaak moeilijk onder woorden zijn te brengen. Voor vrijmetselaren is hun symboliek een taal die zij verstaan, waar ter wereld zij elkaar ook ontmoeten. Omdat het gesproken of geschreven woord dikwijls misverstanden veroorzaakt, schept die gemeenschappelijke symbolentaal eenheid tussen mannen met vaak totaal verschillende maatschappelijke achtergronden, opvattingen en karakters. Bouwwerk Vrijmetselarij mag een ethisch gericht genootschap worden genoemd dat probeert zowel de individuele persoonlijkheid als de gemeenschap naar een hoger geestelijk en zedelijk niveau te brengen, de broederschap als doel heeft en bij haar activiteiten de symboliek van de metselaars en steenhouwers gebruikt. De vrijmetselaar ziet de wereld en het leven als een te voltooien bouwwerk. Hij bouwt aan de tempel der mensheid, aan een betere wereld, waarbij hij zichzelf ziet als een bouwsteen, een ruwe steen die moet worden bekapt en gepolijst tot een zuivere kubiek. Zodat die gave kubieke steen kan worden ingepast in het grote bouwwerk.
Herkenningsteken
Passer en winkelhaak vormen internationaal hét herkenningsteken van de vrijmetselarij. De passer wordt verbonden met de gedachte aan maat geven, scheppen en afpassen. De winkelhaak, met zijn rechte hoek, symboliseert de mens die het Licht ontvangt, de mens die zich in de ‘rechte verhouding’ plaatst tot de Opperbouwmeester en zijn medemens. En zo hebben alle gereedschappen (hamer, beitel, troffel, waterpas, schietlood) hun eigen symbolische functie en betekenis.
Evangelie van Johannes
In de vrijmetselarij neemt de lichtsymboliek ook een belangrijke plaats in. Door de eeuwen heen worden mensen die zich met geestelijke verdieping bezighouden, geboeid en geïnspireerd door de tegenstelling tussen licht en duisternis. Hierin zien zij de strijd tussen goed en kwaad verzinnebeeld. De middeleeuwse kathedralen worden niet voor niets soms omschreven als ‘een gebed in licht en steen’. Bij de rituele werkzaamheden in de loge’s ligt de bijbel opengeslagen bij het Evangelie volgens Johannes, waarin nadrukkelijk wordt verwezen naar de betekenis van het Licht dat schijnt in de duisternis. Bij de inwijding van een nietchristelijke kandidaat kan overigens de bijbel vervangen worden door ‘het Boek bevattende De Hoogste Wet’ dat door de betrokkene wordt erkend als symbool van Wijsheid, zoals de Koran of de Torah.
Geen geheim genootschap
Vrijmetselaren vormen géén geheim genootschap. Het enige geheim dat ze kennen is een zeer persoonlijk geheim, wat niet valt uit te leggen. Dat geheim is wat ze ervaren in de keten van de broederschap en wat ze hebben ervaren toen ze werden ingewijd. De vrijmetselarij is geen ‘geheim genootschap’, omdat alle leden vrij zijn hun lidmaatschap kenbaar te maken en te allen tijde vrij zijn hun lidmaatschap op te zeggen.
Zelfstandig zoeker
Vrijmetselarij is een eigentijdse stroming, geworteld in een eeuwenlange traditie. De vrijmetselarij is eerder een levenshouding, een ‘levenskunst’. Naast het Franse woord ‘maçonnerie’, wordt de vrijmetselarij ook wel aangeduid als de ‘Koninklijke Kunst’. De vrijmetselaar is een zelfstandig zoeker naar waarheid en dat maakt de drang tot het ‘bekeren’ van anderen vreemd. De vrijmetselaar is een vrij man van goede naam, die streeft naar zelfkennis, een bouwer aan een betere wereld. Het streven van iedere vrijmetselaar is ook permanent aan zichzelf te bouwen, zijn ‘ruwe steen’ te bewerken, om daardoor bewuster in de samenleving te functioneren en op deze manier voor anderen en zichzelf in het dagelijkse leven meer te betekenen. In logeverband is de samenwerking erop gericht, elkaar te steunen in de arbeid aan die ruwe steen, verdraagzaam te zijn en bereid alles te doen om tegenstellingen te overbruggen. Door de gezamenlijke arbeid groeit het besef van de eigen plaats in het groter geheel, tot de erkenning van de waarde van de medemens. En dat men tot het inzicht komt dat geen mens volmaakt is en dat aan zijn eigen steen nog altijd wat te schaven valt.